Makale Çağrısı: Eleştirel Hayvan Çalışmaları - Cilt 5 Sayı 2 (2024): Haziran

01.02.2024

2000’li yıllardan bu yana sosyal ve beşeri bilimlerde “Hayvan Dönemeci” (The Animal Turn) olarak da adlandırılan, insan ve insan-olmayan hayvanların ilişkilerine yönelik giderek artan ve alanın teorik ve metodolojik çehresini geri dönülmez biçimde dönüştüren son derece heyecan verici akademik bir ilgiye tanık olmaktayız. Bu ilginin hem nedeni hem sonucu olarak insan-olmayan hayvanların yaşamdaki türlü çeşit faillikleri de giderek daha fazla tanınmakta. Bununla beraber, Steve Best’in 2007 tarihinde yayımladığı “The Rise of Critical Animal Studies” ("Eleştirel Hayvan Çalışmalarının Yükselişi") başlıklı makalesinde de tespit ettiği gibi, ana akım hayvan çalışmaları sık sık salt teoriye fazlaca gömülerek depolitize olabiliyor ve insan-olmayan hayvanları konu edinirken, içinde bulundukları somut, maddi koşullardan koparabiliyor. Best ise eleştirel teoriden etkilenerek ana akım hayvan çalışmalarına eleştirel bir mesafe alıyor ve bizi teori ile pratiğin birbirinden kopmadığı, entelektüel üretimin kamusal alandaki eylemlilikten ayrılamayacağı eleştirel hayvan çalışmalarına çağırıyor.

Best’in 2007 tarihli manifestosundaki çağrısı, bizim de bu sayı için çağrımızın çıkış noktasını oluşturuyor. Eleştirel hayvan çalışmaları, insan olmayan hayvanlara karşı türcülüğün ve yapısal şiddetin, gerek tahakküm ideolojileri ve ilişkilerinden gerekse kapitalizmden ayrı ele alınamayacağını, türcülüğün ırkçılık, cinsiyetçilik, sağlamcılık gibi diğer ayrımcılık formlarıyla iç içe geçmiş olduğu kabulünden hareket ediyor. Bu kabulü ilk anlamıyla “hayati” addederek şuradan başlıyoruz: Hayvan çalışmaları alanındaki akademik üretim, her zaman “eleştirel” olmalıdır. Hayvan sömürüsünün gündelik hayatı sarmış ve normalleştirilmiş olan şedit görünümünün sona erdirilmesi amacından kopmamalı, insan ve insan olmayan hayvanlar arasında ihtimam, merak, açıklık ve özene dayalı dayanışma ağlarının örülmesine önayak olmalı ve yaşamın her zaman çoklu türler yoldaşlığında bir birlikte-yaşam olduğunu hatırlatarak (Haraway, 2010) bunun etik yükümlülüklerini tartışmalıdır. Bu anlamda, eleştirel hayvan çalışmaları, insanların insan olmayan hayvanlarla bir ortakyaşam içerisinde serpilip gelişmesine olanak tanıyan yeni ilişkilenme tarzlarının da izini sürmeye bir davet, insan olmayan hayvanlara karşı yaşamsal sorumluluklarımızı yeniden düşünmeye dair bir öneridir. Bu davet ve önerinin, Türkiye’de sokak köpeklerinin maruz bırakıldığı sistematik şiddet ikliminin hüküm sürdüğü şu günlerde, özellikle etik bir yükümlülüğe dönüştüğüne de inanıyoruz. Bugün akademik üretim yerel ölçekte, hayvan barınakların kötü koşullarından, ülkenin dört bir yanındaki üniversitelerde günbegün yenileri açılan hayvan deneyi uygulama merkezlerinden, sokak köpeklerinin yasaya aykırı olmasına rağmen toplatılmasından, sokak hayvanlarının bakımını üstlenen insanların hedef gösterilmesinden, 6 Şubat depremi/sonrasındaki deneyimden ve depremin aynı şehirleri paylaştığımız hayvanlar üzerindeki etkilerinden, küresel ölçekte ise hayvan bedenlerini birer hammaddeye indirgeyen endüstriyel kapitalizmden, küresel gıda politikalarından, endüstriyel atıkların hayvanların yaşam alanlarına verdiği kalıcı hasardan ve endüstriyel hayvansal tarımın küresel iklim krizi üzerindeki etkilerinden bağımsız gerçekleştirilemez. Eleştirel hayvan çalışmalarının öneri ve davetini bu ölçeklerde daha adil ve ihtimamlı bir şimdi ve gelecek için hatırlamaya ihtiyacımız olduğunu düşünüyoruz. Akademik üretimi bu ihtiyaca cevap vermeye, yaşamı paylaştığı, yaşamı birlikte-kurduğu hayvanlara merak, özen ve açıklıkla dönüp bakmaya, emin olduğu insan merkezli bilme ve görme ezberlerinden sökülmeye davet ediyoruz!

Özel sayıda makalelerin odaklanabileceği sorular şu şekilde sıralanabilir: